در گیاهان دانه دار و در فرایند تولید مثل آن ها عمل گرده افشانی انجام می شود. طی این فرایند دانه های گرده از عضو نر گیاه که پرچم نامیده می شود، به مادگی همان گیاه که عضو ماده گیاه است یا گیاهی دیگر منتقل می شوند. در واقع اگر انتقال دانه گرده از پرچم گیاه به کلاله مادگی همان گیاه انجام شود خود گرده افشانی و اگر از پرچم یک گیاه به کلاله مادگی گیاهی دیگر (گیاه هم جنس) انجام شود دگرگرده افشانی نامیده می شود. این فرایند می تواند به صورت مستقیم یا غیر مستقیم انجام بگیرد.

در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک درباره گرده افشانی که از آن در کتاب علوم سال هشتم نیز بحث شده است، توضیح خواهیم داد.

– گرده افشانی چیست؟

گرده افشانی فرایندی حیاتی در گیاهان می باشد که هدف نهایی آن تولید مثل بوده و طی آن دانه های گرده از پرچم به کلاله مادگی منتقل می شوند. گیاهان موجوداتی ساکن هستند که توانایی حرکت ندارند تا مانند جانوارن بتوانند برای انجام تولید مثل جنسی یا پیدا کردن جفت از محلی به محل دیگر مهاجرت کنند. بنابراین تولید مثل در آن ها محدودیت هایی داشته و با چالش هایی همراه است.  پس آن ها برای جلب توجه از موادی چسبناک یا بوی خوش و رنگ های خاص استفاده می کنند تا موجوداتی که عمل گرده افشانی را انجام می دهند به سمت آن ها جذب بشوند. بدین ترتیب گیاه می تواند تولید مثل کند و ژن خود را به نسل های بعدی انتقال دهد.

انواع روش های گرده افشانی :

اگر انتقال گرده از عضو نر گیاهی به مادگی همان گیاه صورت بگیرد خود گرده افشانی و اگر این انتقال از عضو نر گیاه به کلاله مادگی گیاهی دیگر انجام شود دگرگرده افشانی نامیده می شود.

بییشتر بخوانید »:حالت مومنان در هنگام مرگ

۱-۲- خود گرده افشانی :

یکی از اصلی ترین روش های گرده افشانی که در آن گیاه به صورت مجزا و مستقل از سایر گیاهان خود را بارور می کند یا توسط گرده های گیاه مشابه بارور می شود، خودگرده افشانی نام دارد. یکی از معایب این روش تولید مثلی، این است که گیاه حاصل از آن نسبت به گیاهی که در نتیجه آمیزش دو گیاه مختلف به وجود می آید مقاومت ژنتیکی کمتری دارد ولی در کل کارآمدی این روش بسیار بالا است. دلیل این مقاومت این است که  ژن های گیاه حاصله از دو منبع واحد منشا گرفته و فاقد تنوع ژنتیکی می باشد.

این امر در دنیای ایده آل مشکلی ایجاد نمی کند. ولی در دنیای واقعی که تغییر شرایط محیطی یک امر محتمل است تنوع ژنتیکی گونه ها اهمیت بسیار زیادی دارد. به طوری که اگر شرایط تغییر کند و مطابق سازگاری گیاه نباشد نه تنها بقای یک گیاه بلکه بقای کل گونه به دلیل شبیه بودن همه گیاهان آن گونه به هم، با خطر مواجه می شود. به همین دلیل است که بعضی از گیاهان برای جلوگیری از خود گرده  افشانی از مکانیسم های محافظتی ویژه ای استفاده می کنند.

۲-۲- دگر گرده افشانی :

وجود حدود ۴۰۰ هزار گونه گل ده در کل دنیا تخمین زده شده است که تقریبا ۷۵ درصد این گونه ها از روش دگر گرده افشانی برای تولید مثل و تولید گونه های با دوام استفاده می کنند. طبیعت و عوامل مختلف نیز در این روش به کمک گیاهان می آیند و دانه گرده را از گیاهی به گیاه دیگر منتقل می کنند که این عوامل شامل موارد زیر می باشد.

گرده افشانی دستی چیست؟

گرده افشانی دستی یا مکانیکی روشی است که به صورت فیزیکی و توسط انسان انجام می شود. در صورتی که گرده پراکنی به طور طبیعی نامطلوب و ناکافی باشد برای افزایش باروری و تولید مثل و به طور کلی بازدهی گیاهان از این روش استفاده می شود. روش کار به این شکل است که دانه گرده به طور دستی و توسط پنبه یا برسی کوچک از پیاز و قسمت نر گیاه به مادگی منتقل می شود، گاهی هم گلبرگی را از گل نر برداشته و آن را با کلاله مادگی تماس می دهند که این روش معمولا در گیاهانی مثل گوجه فرنگی که دو جنسیتی هستند انجام می شود.

این روش معمولا در مناطقی که گرده افشان های طبیعی به آن دسترسی ندارند مثل گلخانه ها و مناطق شهری انجام می شود. یکی از مزایای این روش این است که فرایند تولید مثل گیاه تحت کنترل انسان قرار می گیرد. همچنین از مزایای دیگر گرده افشانی دستی می توان به جلوگیری از هدر رفتن انرژی، فضا و افزایش راندمان تولید در مقیاس کوچک اشاره کرد. در پروژه های بزرگ و گسترده مثل باغات میوه وسیع یا محل های تولید بذرها استفاده از گرده افشانهای طبیعی مثل زنبورهای عسل گزینه مناسب تری خواهد بود.